Prawa autorskie

PRAWA AUTORSKIE W POLSCE

Dozwolony użytek osobisty, zakres prawa cytatu, długość trwania ochrony utworów i rola organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi - to najważniejsze kwestie wymagające, według organizacji reprezentujących prawa społeczeństwa informacyjnego, zmiany w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dostosowanie system praw autorskich do realiów społeczeństwa cyfrowego zapowiedział polski rząd po protestach internautów przeciwko podpisaniu przez Polskę międzynarodowej umowy dotyczącej zwalczania obrotu towarami podrobionymi ACTA.

ACTA, jak przyznają zgodnie prawnicy, nie miało wprowadzać zmian w dotychczasowym prawie, dokument ten dotyczy przede wszystkim egzekwowania praw już istniejących, w tym przepisów dotyczących praw autorskich. Przy okazji dyskusji o ACTA podniesiono także postulaty przeprowadzenia reformy polskiego prawa autorskiego, któremu od czasu upowszechnienia się nowych mediów zaczął podlegać obieg treści w Internecie. Wskazując na niejasne zapisy prawa autorskiego, zwrócono uwagę na problemy, jakie sprawia rozróżnienie pomiędzy tym, które działania podejmowane przez użytkowników sieci są legalne, a które nie.

Uchwalona w 1994 r. ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych służy ochronie utworów i określa jej zakres.

Tym, co wyznacza granice uprawnień przysługujących autorom utworów, jest m.in. dozwolony użytek, zdefiniowany w art. 23. ustawy. Dotyczy on możliwości korzystania z utworów bez zezwolenia twórcy lub właściciela praw autorskich, często bez konieczności zapłaty wynagrodzenia. Dozwolony użytek - w świetle ustawy - nie może wykraczać poza normalne korzystanie z utworu ani godzić w interesy twórcy. Obejmuje on uprawnienia po stronie osób prywatnych oraz po stronie podmiotów publicznych. Do kategorii podmiotów publicznych, którym prawo autorskie zezwala na naruszanie monopolu autorskiego, zalicza się szkoły, biblioteki i instytucje naukowe.

Osobisty dozwolony użytek to m.in. słuchanie płyty z muzyką ze znajomymi i rodziną albo pożyczenie komuś egzemplarza książki. Trudności - w świetle obecnych zapisów prawa - sprawia wyznaczenie zakresu dozwolonego użytku w internecie, ponieważ przepisy prawa autorskiego, uchwalone przed upowszechnieniem się Internetu, nie odnoszą się do środowiska cyfrowego. Trudno więc ustalić, kim są znajomi w internecie, np. w serwisach i na portalach społecznościowych.

Prawo nie określa, czy np. umieszczenie piosenki na Facebooku w celu podzielenia się nią ze swoimi znajomymi nie oznacza udostępniania treści bez zgody posiadacza praw autorskich. Aby ludzie na portalach społecznościowych mogli dzielić się słuchanymi piosenkami czy oglądanymi filmami z innymi użytkownikami, w przepisach powinno zostać jasno określone, czy dopuszczalne jest wymienianie się plikami w celach niekomercyjnych, czyli takich, które udostępniającemu nie przyniosą dochodu.

Do praw autorskich należy także prawo do zachowania niezmienionej treści i formy utworu, zakazujące wprowadzania zmian, zniekształceń, przeinaczeń czy prawo do nadzoru nad korzystaniem z dzieła.

Osobistym dozwolonym użytkiem jest również prawo cytatu, zapisane w art. 29. prawa autorskiego. Przepis ten stanowi, że można przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. Cytatem będzie więc przejęcie wyniku cudzej działalności intelektualnej bez wprowadzania żadnych zmian, służące przede wszystkim informowaniu.

Wyznaczony prawem autorskim zakres ochrony utworów ogranicza użytkowników sieci, którzy nie są zainteresowani tylko odbieraniem treści, ale przede wszystkim swobodną ich wymianą i szerokim wykorzystaniem - podkreślają przedstawiciele środowiska cyfrowego, którzy domagają się rozszerzenia możliwości udostępniania utworów w internecie oraz dokonywania ich przekształceń.

Jako kwestię wymagającą zmiany wskazuje się też długość trwania ochrony utworów. W Polsce obowiązuje obecnie 70-letni okres zabezpieczenia, liczony od śmierci autora. Ustawa z 1994 r. wprowadzała 50-letni okres ochrony; w wyniku nowelizacji dokonanej w 2000 r., w związku z dostosowaniem polskiego prawa do wymogów unijnych, okres ten został wydłużony do 70 lat.

Organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi są stowarzyszenia zrzeszające m.in. twórców, artystów wykonawców i producentów. Nadzór nad organizacjami sprawuje minister kultury i dziedzictwa narodowego, który udziela zezwolenia na podjęcie przez nie działalności. W Polsce działa obecnie 15 organizacji zbiorowego zarządzania, są to m.in. Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, Związek Polskich Artystów Plastyków, Związek Artystów Scen Polskich, Stowarzyszenie Filmowców Polskich, Związek Producentów Audio-Video, Związek Artystów Wykonawców STOART. Zwolennicy liberalizacji prawa autorskiego wskazują, że organizacje zbiorowego zarządzania, za sprawą nowych mediów i rozwoju społeczeństwa informacyjnego, reprezentują niewielką liczbę twórców.

PRAWA AUTORSKIE W UNII EUROPEJSKIEJ

·     UNIA EUROPEJSKA

Czym są prawa autorskie?

Prawa autorskie to termin prawny oznaczający prawa przysługujące autorowi pracy. Są to prawa własności intelektualnej.

Dzięki nim autor może czerpać korzyści ze swoich dzieł i zachować kontrolę nad tym, co się z nimi dzieje. Prawa autora do jego utworów mają zarówno charakter ekonomiczny, jak i moralny.

Tworząc dzieło sztuki, artysta automatycznie nabywa pewne ograniczone wyłączne prawa do wykorzystywania swoich utworów. Ma on prawo określić warunki, na jakich może być wykorzystywane jego dzieło. Może, lecz nie musi żądać wynagrodzenia za jego wykorzystanie, może określić warunki, na jakich będzie ono użytkowane, lecz nie musi.

Niektórzy artyści, zwłaszcza ci znajdujący się na początku swojej drogi artystycznej, chętnie dzielą się swoją pracą nieodpłatnie, inni decydują się wprowadzić opłatę za jej użytkowanie.

Jakiego rodzaju prace można chronić prawami autorskimi?

Prawami autorskimi można chronić każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Prawa te nabywane są automatycznie wraz ze stworzeniem utworu, tak że niepotrzebna jest rejestracja(np. utwory literackie, muzyczne, prace plastyczne, programy komputerowe, bazy danych itp.).

Utworom przechowywanym i będącym przedmiotem wymiany w Internecie przysługują te same prawa

Co obejmują prawa autorskie?

W Europie autorowi przysługują trzy następujące autorskie prawa majątkowe. Dzięki nim autor może kontrolować użytkowanie i rozpowszechnianie swoich prac, jak również czerpać z nich korzyści.

Prawo do zwielokrotniania utworu: Wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania bezpośredniego lub pośredniego, tymczasowego lub stałego zwielokrotniania utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków i w jakiejkolwiek formie, w całości lub częściowo.

Na przykład w Internecie, jeżeli możemy pobrać utwór z sieci legalnie, oznacza to, że autor wyraził zgodę i zezwala na jego powielenie.

Prawo publicznego komunikowania: Wyłączne prawo autora do zezwalania lub zabraniania publicznego udostępniania utworu drogą przewodową lub bezprzewodową.

W środowisku cyfrowym oznacza to, że jeżeli możemy posłuchać piosenki na stronie internetowej, to zezwolono na jej udostępnienie szerokiemu ogółowi.

Prawo do udostępnienia utworu w Internecie:  To nowe interaktywne prawo w przeciwieństwie do prawa do publicznego komunikowania obejmuje wszelkie formy „interaktywnego” rozpowszechniania utworu on-line w taki sposób, aby konsument mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Prawo do rozpowszechniania: Wyłączne prawo autora do zezwalania lub zabraniania wszelkich form publicznej dystrybucji, np. sprzedaży i in. Dzięki niemu autor ma możliwość kontrolowania dystrybucji swoich prac (sprzedaż, wynajem, wypożyczanie).

Czego nie obejmują PRAWA AUTORSKIE?

Utwory ogólnodostępne

Większość dzieł intelektualnych (literackich, muzycznych, audiowizualnych, artystycznych, programów komputerowych, baz danych itp.) jest objęta prawami autorskimi przez określony czas od chwili ich powstania. W UE okres ten trwa 70 lat od śmierci autora w przypadku praw autorskich oraz 50 lat od czasu nagrania w przypadku praw pokrewnych (wykonawców, producentów, wytwórni fonograficznych, organizacji radiowo-telewizyjnych). Wraz z wygaśnięciem praw autorskich dzieła intelektualne stają się wolnodostępne.

Licencje otwarte

Autor może zrezygnować ze swoich praw autorskich lub je ograniczyć, stosując tzw. licencje otwarte. Istnieje kilka systemów licencji tego rodzaju (licencje typu „creative commons” – Copyleft, General Public Licenses itp.). Nie wykluczają one praw autorskich, lecz w większości przypadków zawierają klauzulę zezwalającą użytkownikom na wymienianie się chronionymi utworami w celach niekomercyjnych.

Creative commons

Określenie „creative commons” odnosi się do elastycznych umów licencyjnych stworzonych w celu umożliwienia twórcom sprawowania kontroli nad swoimi dziełami. Dzięki tego rodzaju umowom możliwe jest sformalizowanie obrotu treściami przy jednoczesnym kreatywnym korzystaniu z twórczości innych osób. Creative commons to organizacja typu non-profit, która opracowała kilka licencji znanych pod nazwą licencji „creative commons”.

Na podobnej zasadzie funkcjonują licencje Copyleft i GNU General Public − autor zastrzega sobie pewne prawa autorskie, ale nie wszystkie. Licencje Copyleft i GNU wymagają, aby tego rodzaju swoboda użytkowania została zachowana w wersjach zmodyfikowanych przez innych użytkowników.

DOPUSZCZALNE WYJĄTKI OD WYŁĄCZNYCH PRAW AUTORA I ICH OGRANICZENIA

Dlaczego istnieją wyjątki i ograniczenia?

Aby znaleźć równowagę między interesem prywatnym i publicznym oraz uszanować prawa różnych stron (autora, publiczności i inwestorów), kraje UE mogą zezwolić na stosowanie wyjątków od wyłącznych praw autorskich.

Istnieje tylko jeden wyjątek wspólny dla wszystkich państw UE − dotyczący powielania, które ma charakter przejściowy.

Inne dopuszczalne wyjątki mogą zezwalać na powielanie do celów edukacyjnych i naukowych, na rzecz instytucji publicznych, takich jak biblioteki czy archiwa, do celów informowania o wydarzeniach bieżących, cytowania, do użytku osób niepełnosprawnych, w kwestiach związanych z bezpieczeństwem publicznym oraz do celów postępowań administracyjnych i sądowych.

Umowy międzynarodowe w sprawie własności intelektualnej wymagają, aby wszystkie wyjątki i ograniczenia były poddawane tzw. testowi trzech kroków, zgodnie z którym tego rodzaju wyjątki nie mogą wykraczać poza „normalne wykorzystanie utworu” ani powodować „nieuzasadnionej szkody dla uzasadnionych interesów podmiotów praw autorskich”.

UŻYTEK OSOBISTY – CELE NIEKOMERCYJNE – POWIELANIE DO CELÓW PRYWATNYCH

Czym jest kopiowanie do użytku prywatnego? Czym jest kopia do użytku prywatnego?

Najczęstszym wyjątkiem od praw autorskich jest wyjątek dotyczący kopiowania do celów prywatnych, stosowany we wszystkich krajach UE z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Irlandii.

    Użytkownik może swobodnie wykonać legalną kopię utworu, jeżeli: 
- jest ona przeznaczona do użytku prywatnego,
- nie zostanie wykorzystana do celów komercyjnych,
- właściciel praw do utworu otrzyma uczciwe wynagrodzenie (zobacz:  opłaty za kopiowanie na użytek prywatny).

Czy kopiowanie na użytek prywatny jest przysługującym nam prawem?

Kopiowanie na użytek prywatny to nie przysługujące nam prawo, lecz wyjątek od wyłącznych praw autora do zwielokrotniania utworu. Jako wyjątek podlega ono testowi trzech kroków i może być stosowane tylko w wyjątkowych przypadkach, które pozostają w zgodzie z normalnym użytkowaniem utworu i nie powodują nieuzasadnionej szkody dla uzasadnionych interesów podmiotów praw autorskich.

TECHNOLOGIE ZARZĄDZANIA PRAWAMI DO ZASOBÓW CYFROWYCH

Czym są DRM (i  TPM)?

Europejskie prawo rozróżnia:

1.    system zarządzania prawami do zasobów cyfrowych (ang. DRM − ): wszelkie wbudowane informacje na temat utworu lub warunków jego wykorzystania,

1.    technologiczne środki ochrony (ang. technological protection measures − TPM):wszelkie technologie, urządzenia lub komponenty mające zapobiec działaniom, na które nie zezwala właściciel praw do utworu, lub je ograniczyć. 

Dla uproszczenia obydwa systemy określamy skrótem DRM.

DRM (TPM) są technologicznymi środkami ochrony.

Systemy mogą obejmować szeroki zakres środków kontroli wychodzących daleko poza zwykłe uniemożliwienie kopiowania. Tworzą one szczególne środowisko cyfrowe i kontrolują dostęp do prac chronionych prawami autorskimi.

DRM można na przykład zastosować w celu uniemożliwienia wykorzystywania chronionych prawami autorskimi prac na innych urządzeniach lub też ograniczenia ich użytkowania do konkretnej strefy geograficznej (należy pamiętać, że takie ograniczenie jest niezgodne z prawem UE). 
 
Zabezpieczenia DRM polegają na kodowaniu utworów przy pomocy mechanizmów kryptograficznych. Urządzenia służące do dekodowania utworów muszą być wyposażone w odpowiedni klucz.

Technologie DRM mogą być zapisane na CD, DVD itp. lub w materiałach cyfrowych (pliki muzyczne i wideo, gry, VOD itp.).  Za ich pomocą właściciel praw może określić liczbę kopii utworu, jakie można wykonać, a także na jakim sprzęcie można go odtwarzać i jak często, przez jaki okres utwór będzie dostępny, kto może uzyskać do niego dostęp itp.

DRMs (TPM) są chronione prawnie

Aby ochrona praw autorskich była jeszcze skuteczniejsza, DRM (TPM) są prawnie chronione przed złamaniem.

Jakie działania są zabronione?

Unijna dyrektywa w sprawie praw autorskich w społeczeństwie informacyjnym zabrania wszelkiego celowego obchodzenia zabezpieczeń TPM oraz wszelkiego obrotu urządzeniami umożliwiającymi obchodzenie tych zabezpieczeń (wytwarzanie, import, dystrybucja, sprzedaż, wynajem lub reklamowanie oraz posiadanie w celach komercyjnych).

Aby zachować równowagę między interesami różnych zainteresowanych stron, właściciele praw autorskich mogą ograniczyć liczbę kopii, jakie można wykonać (jednak na tyle, na ile to możliwe, powinni stosować wyjątek w zakresie kopiowania na użytek prywatny).

W niektórych, bardzo szczególnych okolicznościach (np. do celów badań naukowych, nauczania lub wykorzystania przez osoby niepełnosprawne) przepisy krajowe mogą dopuszczać kopiowanie materiałów w stopniu niezbędnym do zapewnienia legalnego wykorzystania.

OPŁATY Z TYTUŁU PRAW AUTORSKICH

Czym są opłaty z tytułu praw autorskich?

Opłata z tytułu praw autorskich (znana bardziej jako opłata za kopiowanie do celów prywatnych) to specjalny podatek lub opłata (uiszczana dodatkowo oprócz zwykłego podatku od sprzedaży) pobierana od zakupu nośników danych, takich jak czyste CD, DVD i odtwarzacze mp3.

W Europie opłaty te są pobierane w celu zapewnienia uczciwego wynagrodzenia właścicielom praw w przypadku gdy dozwolone jest kopiowanie. Celem tych opłat jest utrzymanie równowagi pomiędzy prawami autorskimi a prawami ogółu społeczeństwa.

Opłatę za kopiowanie do celów prywatnych powinno się określać z uwzględnieniem tego, czy zastosowano technologiczne środki ochrony, czy nie.

Na czym polega opłata za kopiowanie do celów prywatnych?

Uczciwe wynagrodzenie może być różne w poszczególnych krajach. Opłaty nakładane są na sprzęt (komputery osobiste, wypalarki CD, skanery itp.) lub na nośniki danych (CD, DVD, karty pamięciowe itp.), lub też na jedne i drugie.

Różne są także wysokości opłat.

Są one stosowane tak samo w stosunku do konsumentów zamierzających wykorzystywać sprzęt i nośniki do kopiowania do celów prywatnych, jak i do takich, którzy nie mają takiego zamiaru.

Wymiana plików w systemie PEER TO PEER

Czym jest wymiana plików?

Jest to udostępnianie sobie nawzajem wszelkiego rodzaju plików przez osoby posiadające połączenie z Internetem.

Nie zawsze jest to działalność nielegalna. Wszystko zależy od tego, czy to my jesteśmy posiadaczami praw do pliku, czy kto inny. Niestety w ostatnich czasach wymiana plików coraz częściej kojarzona jest z piractwem.

Czym jest system Peer to Peer? Jak funkcjonują sieci P2P?

Peer-to-peer (P2P) jest jedną z form wymiany plików. Dzięki specyficznej infrastrukturze sieci P2P umożliwiają użytkownikom łączenie się ze swoimi komputerami przez Internet i wymienianie się plikami, które w wielu przypadkach są chronionymi prawami autorskimi plikami muzycznymi lub filmowymi.

Łącząc się z tego rodzaju siecią, mamy wrażenie, że jesteśmy anonimowi, jednak jest to tylko częściowo prawdą. Oparty na protokole IP adres można zawsze rozpoznać i ustalić tożsamość jego użytkownika.    

Należy rozróżnić dwa typy czynności: zamieszczanie w Internecie i pobieranie z Internetu.

Zamieszczanie w Internecie

Zamieszczanie w Internecie to przekazywanie pliku z jednego systemu komputerowego do drugiego, z reguły większego.

Zamieszczanie plików w sieci P2P to udostępnianie ich członkom sieci. Zamieszczanie w sieci utworów chronionych prawami autorskimi oznacza z kolei ich powielanie i udostępnianie publiczności. Dlatego jeżeli robimy to bez zezwolenia, naruszamy prawa autorskie.

Możliwe jest legalne korzystanie z platform P2P, jeżeli zamieszcza się na nich utwory, co do których mamy zezwolenie, takie, które już są ogólnodostępne lub objęte nieodpłatną licencją, na podstawie której autor zgodził się na ten sposób wymiany (Creative commons, Copyleft).

Pobieranie z Internetu

Pobieranie z Internetu to przekazywanie pliku z jednego systemu komputerowego do drugiego, z reguły mniejszego.

Pobieranie plików z sieci P2P to kopiowanie plików udostępnionych przez członków tej sieci. Jeżeli pobierane materiały są chronione prawami autorskimi, pobieranie ich jest naruszeniem wyłącznych praw autora do ich powielania. Kopiowanie utworu bez pozwolenia autora może stanowić naruszenie praw autorskich.

Możliwe jest legalne korzystanie z platform P2P, jeżeli zamieszcza się na nich utwory, co do których mamy zezwolenie, takie, które już są ogólnodostępne (kiedy utwór nie jest objęty prawami autorskimi lub kiedy prawa autorskie już wygasły) lub objęte nieodpłatną licencją, na podstawie której autor zgodził się na ten sposób wymiany (Creative commons, Copyleft).

Naruszenia praw autorskich − Podrabianie

Złamanie praw autorskich jest poważnym naruszeniem, ponieważ głównym celem praw autorskich jest nie tylko ochrona interesów autorów i twórców, lecz również wspieranie rozwoju nauki i sztuki.

Aby zapewnić odpowiednią ochronę praw autorskich, a tym samym stosowanie odpowiednich sankcji we wszystkich krajach UE, Unia przyjęła dyrektywę w sprawie egzekwowania  praw własności intelektualnej . 

Dyrektywa wymaga od wszystkich państw członkowskich stosowania skutecznych, odstraszających i proporcjonalnych środków zaradczych i sankcji w stosunku do osób trudniących się podrabianiem i piractwem Celem dyrektywy jest stworzenie takich samych warunków dla właścicieli praw do utworów w całej Europie. Oznacza to, że wszystkie kraje UE powinny stosować podobny zestaw działań, procedur i środków zaradczych chroniących prawa własności intelektualnej (prawa autorskie i prawa pokrewne, znaki handlowe, patenty, projekty itp.) w razie naruszenia.

Dyrektywa obejmuje tylko środki cywilne, lecz w większości krajów UE złamanie praw autorskich i piractwo karane są również przy pomocy środków karnych.

ACTA

ACTA (Anti-counterfeiting trade agreement) to układ między Australią, Kanadą, Japonią, Koreą Południową, Meksykiem, Maroko, Nową Zelandią, Singapurem, Szwajcarią i USA, do którego ma dołączyć UE. Jest to umowa handlowa zobowiązująca jej sygnatariuszy do walki z łamaniem prawa własności intelektualnej oraz handlem podrabianymi towarami. Zdaniem obrońców swobód w internecie może prowadzić to do blokowania różnych treści i cenzury w imię walki z piractwem.

Ludzie Protestują, bo się boją, że ACTA może uznać za piractwo ich wybory życiowe i swobodne kształtowanie siebie. Naprawdę się przestraszyli, że ktoś chce im zabrać część tożsamości

PLAKATY O ACTA: